مقدمه

شانه یکی از پرتحرک‌ترین مفاصل بدن است و نقش مهمی در انجام حرکات روزمره مانند بلند کردن، رساندن یا چرخاندن بازو دارد. با وجود این آزادی حرکتی بالا، مفصل شانه در معرض آسیب‌های مختلفی قرار دارد. یکی از شایع‌ترین مشکلات شانه، سندرم گیرافتادگی شانه یا Subacromial Pain Syndrome (SAPS) است.
این عارضه زمانی رخ می‌دهد که تاندون‌های عضلات چرخاننده شانه (Rotator cuff) و بافت‌های اطراف آن بین استخوان بازو و زائده آکرومیون در استخوان کتف فشرده می‌شوند. نتیجهٔ این فشردگی، درد، التهاب و محدودیت حرکتی است که می‌تواند فعالیت‌های روزانه و کیفیت زندگی فرد را به‌طور جدی مختل کند.
شناخت دقیق علائم، علل و روش‌های درمانی این سندرم می‌تواند در پیشگیری از پیشرفت آن و تسریع بهبودی بسیار مؤثر باشد.

علت‌ها و مکانیسم فیزیولوژیکی سندرم گیرافتادگی شانه

در شرایط طبیعی، فضای زیر زائده آکرومیون (Subacromial space) محلی برای عبور تاندون عضله سوپراسپیناتوس و بورس ساب‌آکرومیال است. هنگامی که این فضا به دلایلی کاهش پیدا کند یا بافت‌های نرم درون آن دچار التهاب شوند، تاندون‌ها و بورس بین استخوان و عضله فشرده شده و درد ایجاد می‌شود.

مکانیسم‌های اصلی آسیب:

1. کاهش فضای ساب‌آکرومیال: در اثر تغییر شکل استخوان آکرومیون (مثلاً قوس‌دار بودن آن)، وجود خار استخوانی (Bone spur) یا التهاب بورس.

2. استفاده بیش از حد از شانه: تکرار حرکات بالای سر (مثلاً در ورزش‌هایی مانند والیبال یا شنا) باعث سایش و التهاب مزمن تاندون‌ها می‌شود.

3. اختلال در حرکت کتف: عدم تعادل عضلات تثبیت‌کننده کتف (مانند سراتوس آنتریور یا تراپزیوس) موجب حرکات غیرطبیعی کتف و افزایش فشار بر روی تاندون‌ها می‌شود.

4. ضعف یا پارگی جزئی عضلات روتاتور کاف: این حالت منجر به بالا رفتن سر استخوان بازو در حفره گلنوئید و در نتیجه فشار بیشتر به فضای ساب‌آکرومیال می‌شود.

از نظر فیزیولوژیک، التهاب تاندون (تندینوپاتی) و بورسیت (التهاب بورس) پاسخ بدن به آسیب مکانیکی مکرر است. در صورت تداوم، این التهاب می‌تواند به فیبروز، پارگی جزئی یا کامل تاندون منجر شود.

ریسک فاکتورها و عوامل پیش‌زمینه‌ای

چندین عامل در ایجاد یا تشدید سندرم گیرافتادگی نقش دارند:

۱. عوامل فردی و ساختاری

• شکل غیرطبیعی آکرومیون (نوع قوسی یا قلابی)

• سن بالاتر از ۴۰ سال

• سابقه آسیب‌های قبلی شانه

• وضعیت نادرست بدن (مثل افتادن شانه‌ها به جلو در اثر نشستن طولانی)

۲. عوامل شغلی

• مشاغلی که نیاز به حرکات تکراری بالای سر دارند (نقاشی ساختمان، کارگران سقف‌کار، آرایشگران)

• بلند کردن یا حمل اجسام سنگین

۳. عوامل ورزشی

• ورزش‌هایی مانند تنیس، بیسبال، شنا، والیبال یا بدمینتون که شامل حرکات سریع و مکرر بالای سر هستند

۴. عوامل بیومکانیکی

• ضعف عضلات روتاتور کاف و اسکاپولار

• کوتاهی عضلات سینه‌ای (pectoralis minor)

• کنترل ضعیف حرکتی کتف

علائم شایع سندرم گیرافتادگی شانه

نشانه‌های این سندرم معمولاً تدریجی ظاهر می‌شوند و در ابتدا ممکن است خفیف و ناپایدار باشند.

علائم اصلی:

1. درد شانه هنگام بالا بردن بازو یا خوابیدن روی شانه آسیب‌دیده

2. محدودیت حرکتی در دامنه‌های حرکتی بالا

3. درد شبانه که مانع خواب می‌شود

4. ضعف در بازو مخصوصاً هنگام بالا آوردن یا چرخاندن

5. احساس کلیک یا صدا در شانه هنگام حرکت

6. درد ارجاعی به بازو (گاهی تا ناحیه آرنج)

اگر درد به مرور زمان افزایش یابد یا همراه با ضعف شدید عضلات باشد، ممکن است نشانه‌ای از پارگی تاندون نیز باشد و نیاز به ارزیابی تخصصی دارد.

روش‌های پیشگیری از سندرم گیرافتادگی شانه

پیشگیری از این سندرم مستلزم حفظ سلامت مفصل شانه و رعایت اصول حرکتی درست است.

۱. وضعیت بدنی مناسب

حفظ راستای صحیح بدن هنگام نشستن و کار با رایانه، جلوگیری از افتادن شانه‌ها به جلو و نگه داشتن تیغه‌های کتف در موقعیت طبیعی از اصول مهم پیشگیری است.

۲. تقویت عضلات تثبیت‌کننده شانه و کتف

ورزش‌های سبک جهت تقویت روتاتور کاف و عضلات اسکاپولار (مانند تراپزیوس، سراتوس آنتریور) می‌تواند از بروز گیرافتادگی جلوگیری کند.

۳. گرم کردن و کشش قبل از ورزش

انجام تمرینات کششی قبل از فعالیت‌های ورزشی یا شغلی سنگین موجب افزایش جریان خون و کاهش خطر آسیب می‌شود.

۴. اجتناب از حرکات تکراری بالای سر

در صورت لزوم انجام چنین حرکاتی، باید بین فعالیت‌ها استراحت کافی در نظر گرفته شود.

۵. اصلاح ارگونومی محیط کار

تنظیم ارتفاع میز یا ابزار کار به نحوی که بازوها در سطح شانه یا پایین‌تر قرار گیرند.

روش‌های درمانی

درمان سندرم گیرافتادگی شانه به شدت علائم، مدت زمان بروز آن و علت زمینه‌ای بستگی دارد. درمان‌ها معمولاً از روش‌های محافظه‌کارانه آغاز و در صورت نیاز به درمان‌های پزشکی و جراحی پیشرفته‌تر ختم می‌شوند.

۱. درمان‌های دارویی و پزشکی

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مانند ایبوپروفن یا دیکلوفناک برای کاهش درد و التهاب.

• تزریق کورتیکواستروئید در بورس ساب‌آکرومیال: در موارد التهاب شدید یا درد مقاوم به دارو. تزریق باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

• استفاده از یخ: در مراحل حاد جهت کاهش تورم و درد (۱۵–۲۰ دقیقه، چند بار در روز).

• داروهای شل‌کننده عضلانی: در مواردی که اسپاسم عضلانی نیز وجود دارد.

۲. درمان فیزیوتراپی

فیزیوتراپی مهم‌ترین و مؤثرترین جزء درمان غیرجراحی در سندرم گیرافتادگی شانه است. اهداف اصلی عبارت‌اند از:
کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی، اصلاح الگوی حرکتی شانه و تقویت عضلات تثبیت‌کننده.

تکنیک‌های فیزیوتراپی:

• مدالیته‌های ضد درد: مانند اولتراسوند تراپی، TENS، لیزر تراپی

• تمرینات کششی و تقویتی:

  • کشش عضله پکتورالیس ماینور و پس‌تیغی‌ها

  • تمرینات تقویتی برای روتاتور کاف (External rotation with band)

  • تمرینات کنترل حرکتی کتف (مانند wall slide یا scapular retraction)

• درمان دستی (Manual Therapy): برای بهبود حرکت مفصل گلنوهومرال و کتف

• آموزش وضعیت بدنی درست و ارگونومی حرکتی

تمرینات خانگی ایمن:

1. پاندول: خم شدن به جلو و حرکت دادن بازو به‌صورت دایره‌ای کوچک.

2. کشش با حوله: گرفتن حوله از پشت و بالا کشیدن آن با دست سالم.

3. چرخش خارجی با کش: در کنار بدن با کش مقاومتی سبک انجام می‌شود.

⚠️ توجه: انجام تمرینات باید بدون درد یا با حداقل ناراحتی باشد. درد شدید نشانهٔ فشار بیش‌ازحد است و باید متوقف شود.

۳. درمان‌های جراحی

در مواردی که درمان محافظه‌کارانه پس از ۳ تا ۶ ماه نتیجه‌بخش نباشد، یا پارگی تاندون روتاتور کاف وجود داشته باشد، جراحی ممکن است توصیه شود.

روش‌های جراحی رایج:

• ساب‌آکرومیال دکامپرشن (Subacromial Decompression): افزایش فضای زیر آکرومیون با تراشیدن خارهای استخوانی.

• ترمیم تاندون روتاتور کاف: در صورت وجود پارگی.

• آرتروسکوپی شانه: روش کم‌تهاجمی برای بررسی و درمان مشکلات داخل مفصل.

دورهٔ بازتوانی پس از جراحی بسیار حیاتی است و معمولاً با برنامهٔ دقیق فیزیوتراپی همراه است تا حرکات طبیعی شانه بازگردند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

سندرم گیرافتادگی شانه یکی از علل شایع درد شانه در میان ورزشکاران و افرادی با مشاغل فعال است. این عارضه معمولاً ناشی از فشردگی و التهاب تاندون‌ها و بورس در فضای زیر آکرومیون است.
تشخیص زودهنگام و شروع درمان محافظه‌کارانه (به‌ویژه فیزیوتراپی) نقش مهمی در پیشگیری از مزمن شدن درد دارد. رعایت وضعیت بدنی صحیح، تقویت عضلات تثبیت‌کننده کتف، و پرهیز از حرکات تکراری بالای سر از ارکان اصلی پیشگیری محسوب می‌شوند.
در صورت عدم پاسخ به درمان‌های اولیه، مداخلات دارویی یا جراحی ممکن است لازم باشند. همکاری مداوم بیمار با تیم درمانی (پزشک و فیزیوتراپیست) بهترین نتایج را تضمین می‌کند.