چکیده

دردهای میوفاشیال (Myofascial Pain Syndrome – MPS) و سندرم فیبرومیالژیا (Fibromyalgia Syndrome – FMS) دو وضعیت شایع در دسته‌بندی اختلالات درد مزمن غیرالتهابی هستند که علائم هم‌پوشان زیادی دارند، اما از نظر پاتوفیزیولوژی، سیر بالینی، معیارهای تشخیصی و رویکرد درمانی تفاوت‌های مهمی را نشان می‌دهند. این مقاله با هدف تحلیل جامع علمی و بالینی این دو سندرم نگاشته شده است و ضمن بررسی مبانی پاتولوژیک، معیارهای تشخیص افتراقی، یافته‌های بالینی و آزمایشگاهی، به مرور آخرین رویکردهای درمانی مبتنی بر شواهد می‌پردازد.

۱. مقدمه

در دو دهه اخیر، شناسایی و تشخیص صحیح میان MPS و FMS به یکی از چالش‌های رایج در طب فیزیکی، روماتولوژی و دردشناسی تبدیل شده است. هر دو اختلال باعث دردهای مزمن عضلانی گسترده می‌شوند و اغلب با خستگی، اختلال خواب و ناتوانی عملکردی همراه هستند. با این حال، درک تفاوت‌های پاتوفیزیولوژیک و بالینی این دو وضعیت برای انتخاب درمان مؤثر ضروری است.

۲. تعریف و اپیدمیولوژی

۲.۱ درد میوفاشیال (MPS)

سندرم درد میوفاشیال یک اختلال موضعی است که با وجود نقاط ماشه‌ای (Trigger Points) در عضلات اسکلتی مشخص می‌شود. این نقاط به‌صورت گره‌های عضلانی حساس به لمس هستند که می‌توانند درد ارجاعی نیز ایجاد کنند. شیوع MPS در جمعیت عمومی بین ۳۰ تا ۸۵ درصد گزارش شده است.

۲.۲ سندرم فیبرومیالژیا (FMS)

فیبرومیالژیا یک اختلال درد سیستمیک مزمن است که با درد منتشر در بدن، اختلال خواب، خستگی مزمن، و حساسیت منتشر همراه است. بر اساس معیارهای کالج روماتولوژی آمریکا (ACR)، شیوع FMS حدود ۲–۴٪ جمعیت است و عمدتاً زنان میانسال را درگیر می‌کند.

۳. پاتوفیزیولوژی مقایسه‌ای

۴. معیارهای تشخیص افتراقی

۴.۱ درد میوفاشیال:

• وجود نقاط ماشه‌ای فعال یا پنهان در معاینه بالینی

• درد ارجاعی مشخص، مثلاً از عضله تراپزیوس به ناحیه گردن یا فک

• درد با فشار موضعی تحریک می‌شود

• پاسخ به تکنیک‌های رهاسازی عضله یا تزریق لیدوکائین مثبت است

۴.۲ فیبرومیالژیا:

• درد منتشر در حداقل ۴–۵ ناحیه بدن برای بیش از ۳ ماه

• نمره WPI (Widespread Pain Index) و SS (Symptom Severity) بر اساس ACR 2016

• اختلال خواب، خستگی، مه‌مغزی (Fibro Fog)

• آزمایش‌های روتین معمولاً طبیعی‌اند (برای رد سایر بیماری‌ها)

۵. بررسی‌های پاراکلینیکی

• در MPS، سونوگرافی عضلانی گاهی اوقات نقاط ماشه‌ای را نشان می‌دهد.

• در FMS، MRI عملکردی ممکن است فعال‌سازی بیش‌ازحد نواحی درد CNS را نمایان سازد.

• آزمایش‌های خونی مانند CRP، ESR، CBC در هر دو بیماری معمولاً طبیعی هستند و بیشتر برای رد سایر بیماری‌ها استفاده می‌شوند.

۶. درمان مقایسه‌ای

۶.۱ درمان درد میوفاشیال

• درمان‌های دستی: ماساژ درمانی، تکنیک رهاسازی میوفاشیال، کشش عضلانی

• TENS و لیزر تراپی: کاهش درد موضعی

• تزریق نقاط ماشه‌ای: لیدوکائین یا تزریق خشک (Dry Needling)

• اصلاح ارگونومی و تمرین‌درمانی

۶.۲ درمان فیبرومیالژیا

• درمان دارویی: دولوکستین، پره‌گابالین، میلو‌نا‌سپرین

• درمان شناختی رفتاری (CBT): مؤثر در کنترل اضطراب و درد

• ورزش منظم هوازی: پیاده‌روی، یوگا، تای‌چی

• آموزش بیمار و مراقبت طولانی‌مدت

۷. هم‌پوشانی و تفاوت‌های کلینیکی

برخی بیماران ممکن است علائم هر دو اختلال را هم‌زمان تجربه کنند. در این بیماران، تشخیص افتراقی نیازمند توجه دقیق به شرح حال، معاینه فیزیکی و پاسخ به درمان است. در حالی که درد میوفاشیال عمدتاً پاسخ مناسبی به درمان‌های موضعی دارد، فیبرومیالژیا نیازمند رویکرد چندجانبه و درازمدت است.

۸. پژوهش‌های اخیر

مطالعات جدید نشان داده‌اند که استفاده از fMRI برای بررسی تفاوت در فعال‌سازی مغز بیماران FMS در برابر MPS می‌تواند ابزار تشخیصی آینده‌داری باشد. همچنین، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مداخلات مبتنی بر نورومدولاسیون مانند TDCS و rTMS ممکن است در کاهش علائم فیبرومیالژیا مؤثر باشد ولی در MPS اثرگذاری کمتری دارد.

۹. نتیجه‌گیری

دردهای میوفاشیال و سندرم فیبرومیالژیا از نظر تظاهرات بالینی شباهت‌هایی دارند، اما تمایز دقیق بین آن‌ها نقش مهمی در انتخاب راهبرد درمانی مؤثر ایفا می‌کند. درمان MPS بر تسکین درد موضعی و بهبود عملکرد عضله متمرکز است، در حالی که مدیریت FMS به اصلاح سازوکارهای مرکزی درد و آموزش بیمار نیاز دارد. آگاهی و تشخیص صحیح این دو وضعیت می‌تواند از تجویز نادرست داروها، مصرف نابجای منابع درمانی و نارضایتی بیماران جلوگیری کند.

منابع:

1. Gerwin RD, Dommerholt J, Shah JP. "An evidence-based review of myofascial pain syndrome." Current Pain Headache Rep, 2020.

2. Wolfe F, Clauw DJ, Fitzcharles MA, et al. "2016 Revisions to the 2010/2011 fibromyalgia diagnostic criteria." Seminars in Arthritis and Rheumatism, 2016.

3. Simons DG, Travell JG. "Myofascial Pain and Dysfunction: The Trigger Point Manual." Lippincott Williams & Wilkins, 1999.

4. Häuser W, Sarzi-Puttini P, Fitzcharles MA. "Fibromyalgia syndrome: under-, over- and misdiagnosis." Clinical and Experimental Rheumatology, 2019.

5. Niddam DM, et al. "Brain structural changes in patients with chronic myofascial pain." NeuroImage: Clinical, 2017.

6. Salazar AP, et al. "Dry needling and manual therapy in MPS: a systematic review." Pain Physician, 2022.

7. Meeus M, Nijs J. "Central sensitization in fibromyalgia: a review." Pain Physician, 2010.