۱. مقدمه

جریان HVPC، یکی از مدالیته‌های تحریک الکتریکی است که در فیزیوتراپی برای اهدافی چون بهبود زخم، کاهش ادم، کنترل درد و ارتقاء ترمیم بافت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، ابتدا تعریف، تاریخچه و مشخصات فیزیکی آن مطرح می‌شود. سپس مکانیسم‌های اثرگذاری، شاخص‌های تنظیمی (پارامترها)، روش‌های الکترودگذاری، کاربردهای بالینی، شواهد پژوهشی، نکات اجرایی و احتیاطات ایمنی بررسی می‌گردد.

۲. تعریف و تاریخچه

• HVPC مخفف «High Voltage Pulsed Current» به معنای «جریان پالس‌دار با ولتاژ بالا» است. 

• این نوع تحریک غالباً از امواج مونوفازیک با قله‌های ولتاژ بالا (مثلاً تا 150-500 ولْت) و مدت پالس بسیار کوتاه (معمولاً کمتر از ~200 میکروثانیه) تشکیل شده است. 

• تاریخچه: این مدالیته از حدود دهه ۱۹۴۰ آغاز شده است، ابتدا با نام‌های مانند «Dyna-Wave» شناخته شده بود و از دهه‌های بعد با عنوان HVPC رواج یافت. 

• در بسیاری از کشورها استفاده قابل توجهی دارد، اما در برخی مناطق کمتر رواج یافته است. 

۳. مشخصات فیزیکی و پارامترها

۳.۱ ویژگی‌های موج

• معمولاً موج «تون پیک مونوفازیک (twin-peak monophasic)» است؛ یعنی دو قله در یک پالس واحد دیده می‌شود. 

• مدت پالس (pulse duration) بسیار کوتاه: اغلب بین 5 تا 200 میکروثانیه.

• ولتاژ پیک بالا: بسته به دستگاه، ممکن است از 150 ولْت تا 500 ولْت برسد. 

• فرکانس یا نرخ پالس (pulse-rate) ممکن است متنوع باشد؛ به عنوان مثال 1-125 pps در برخی مطالعات.

۳.۲ پارامترهای معمول درمان

در منابع گوناگون پارامترهای زیر برای کاربردهای بالینی ذکر شده است:

• ولتاژ: اغلب بین ~100 تا 150 ولت برای کاربرد زخم استفاده شده است.

• مدت پالس: ~100 میکروثانیه در بسیاری از مطالعات. 

• فرکانس: مثلاً 100 pps در مطالعات مربوط به زخم. 

• مدت هر جلسه: معمولاً 45-60 دقیقه در درمان زخم. 

• تعداد جلسات: در برخی مطالعات 3-5 بار در هفته. 

• قطبیت (Polarity): بسته به هدف درمان، ممکن است از قطب منفی (کاتد) یا مثبت (آند) استفاده شود.

۳.۳ مزایای فیزیکی

برخی از مزایای نسبی HVPC نسبت به جریان‌های کم‌ولتاژ یا جریان‌های مداوم عبارتند از:

• مدت پالس بسیار کوتاه → جریان متوسط از بافت پایین‌تر است، بنابراین آسیبی کمتر به پوست وارد می‌شود. 

• ولتاژ بالا → نفوذ بهتر در بافت‌ها امکان‌پذیر است. 

• امکان کاربرد طولانی‌تر بدون تحریک شدید عضلانی یا ناراحتی زیاد. 

۴. مکانیسم‌های اثرگذاری

بسته به هدف درمان (مثلاً ترمیم زخم، کاهش ادم، کنترل درد)، مکانیسم‌های زیر مطرح شده‌اند:

• تأثیر بر ترمیم زخم:

  • جریان HVPC می‌تواند محرکی برای مهاجرت سلول‌های روند ترمیم مانند فیبروبلاست‌ها، اپیتلیال‌ها، ماکروفاژها باشد. 

  • افزایش خونرسانی، اکسیژناسیون بافت، افزایش کلاژن‌سازی و تسریع تشکیل بافت گرانولاسیون. 

  • اثرات گالوانوتاکسیس (galvanotaxis): سلول‌ها به سمت میدانی که جریان ایجاد کرده هدایت می‌شوند. 

• کاهش ادم و تسکین درد:

  • با استفاده از قطبیت منفی (کاتد) می‌توان ادم را کاهش داد؛ جریان HVPC می‌تواند جذب مایع اضافی در بافت را تسهیل کند. 

  • ممکن است با تحریک اعصاب حسی و فعال‌سازی مکانیسم‌های ضد درد، به کاهش درد کمک نماید. (شواهد محدودتر)

• تحریک عضله / پیشگیری از آتروفی:

  • هرچند جریان زیاد عضله را تحریک نمی‌کند، ولی به عنوان مکمل ممکن است در پیشگیری از آتروفی نقش داشته باشد. 

۵. کاربردهای بالینی

در این بخش کاربردهای مهم HVPC را مرور می‌کنیم.

۵.۱ ترمیم زخم (Wound Healing)

• بسیاری از مطالعات بر کاربرد HVPC در بهبود زخم‌های مزمن مانند زخم‌های دیابتی، زخم‌های وریدی، زخم‌های فشاری (pressure ulcers) تمرکز دارند. 

• مثال: در مطالعه‌ای، HVPC با پارامترهای 100 µs، 100 pps، 100 V، به‌مدت 50 دقیقه در روز و 6 روز در هفته اعمال شد و کاهش سطح زخم از 166.4 cm² به 4 cm² گزارش گردید.

• متاآنالیز اخیر نشان داد که ترکیب درمان استاندارد با HVPC، نسبت به درمان استاندارد تنها، کاهش سطح زخم را به شکل معنی‌دارتری به‌دنبال دارد. 

• نکته: هنوز در برخی موارد شواهد کامل نیستند و نیاز به مطالعات بیشتر دارد.

۵.۲ کاهش ادم (Edema)

• شواهد نشان داده‌اند که HVPC با قطبیت منفی، فرکانس حدود 120 pps و شدت تقریباً 90٪ انقباض حسی–عضلانی، می‌تواند مؤثر در کاهش ادم اولیه پس از آسیب باشد.

• برای مثال، در مطالعه‌ای روی مصدومان با پیچ‌خوردگی مچ، گروهی که HVPC با قطب منفی دریافت کردند، بهبود سریع‌تر داشتند گرچه تفاوت‌ها به سطح معنی‌داری نرسید. 

۵.۳ کنترل درد

• هرچند شواهد کمتر هستند، اما HVPC برای کاهش درد مزمن یا حاد نیز در برخی مراکز پیشنهاد شده است. به‌عنوان مثال، در سند «Electrotherapy.org» اشاره شده که HVPC برای «pain relief» کاربرد دارد. 

۵.۴ تحریک عضله و پیشگیری از آتروفی

• در مطالعه‌ای که همزمان HVPC با NMES (تحریک عضلانی عصبی) به کار رفت، تفاوت معنی‌داری در گشتاور ایزومتریک دیده نشد ولی ممکن است به‌صورت مکمل مفید باشد. 

۶. شیوه الکترودگذاری (Electrode Placement)

شیوه الکترودگذاری برای HVPC بسته به هدف درمان متفاوت است، ولی نکات زیر معمولاً توصیه می‌شوند:

۶.۱ انتخاب نوع الکترود و پیکربندی

• اغلب از پدهای سیلیکونی یا ژلی یا پانل‌های مخصوص که رسانایی خوبی دارند، استفاده می‌شود.

• پیکربندی ممکن است «مونولار» یا «بای‌پولار» باشد:

  • مونولار: الکترود فعال (اکتیو) روی منطقه هدف و الکترود خنثی (پسیو) دورتر. 

  • بای‌پولار: دو الکترود نزدیک منطقه. بسته به شرایط انتخاب می‌شود.

۶.۲ انتخاب محل الکترودها

• برای زخم: الکترود فعال روی خود زخم یا نزدیک آن (مثلاً پانل رسانا روی بافت گرانولاسیون یا بند پانسمان فلزی) قرار می‌گیرد. الکترود پسیو در محل دورتر (مثلاً بالای زخم یا سمت مخالف اندام) قرار می‌گیرد. 

• برای ادم: الکترود کاتد (منفی) روی منطقه ادم و الکترود آند (مثبت) در موقعیت پروکسیمال‌تر معمول است. 

۶.۳ قطبیت (Polarity)

• در زخم‌ها: معمولاً شروع با کاتد (قطب منفی) برای تحریک گرانولاسیون، سپس ممکن است به آند (قطب مثبت) تغییر داده شود اگر پیشرفت مشاهده نشود. 

• در ادم‌ها: قطب منفی برای منطقه ادم مطلوب‌تر گزارش شده است. 

۶.۴ مدت و دفعات جلسات

• مدت جلسات برای زخم: غالباً 45-60 دقیقه. 

• دفعات معمول: 3-5 بار در هفته یا روزانه بسته به شرایط.

• برای ادم: ممکن است جلسات طولانی‌تر یا چند دوره با وقفه داشته باشد (مثلاً 4 دوره 30 دقیقه + استراحت 30 دقیقه) طبق مطالعات پایه. 

۷. نکات اجرایی و توصیه‌های بالینی

• قبل از شروع درمان، بررسی کامل وضعیت بیمار (زخم، ادم، درد، شرایط پوستی، حساسیت الکترودها) انجام شود.

• پوست باید تمیز، خشک و عاری از چربی باشد تا تماس الکترود بهینه شود.

• شدت جریان باید تا حدی تنظیم شود که بیمار احساسی راحت (فقط سوزش اندک یا رعشه خفیف) داشته باشد ولی تحریک واضح عضلانی شدید ایجاد نشود مگر هدف تحریک عضله باشد.

• حین درمان بیمار باید تحت نظر باشد (هرگونه قرمزی شدید، سوختگی پوست، ناراحتی غیرمعمول باید بررسی شود).

• برای درمان زخم: همراه با پانسمان مرطوب و سایر اقدامات استاندارد زخم (مثل کنترل عفونت، فشار، رطوبت) باید باشد. HVPC به منزله جایگزین پانسمان نیست بلکه مکمل آن است.

• برای ادم: HVPC را معمولاً در کنار سایر درمان‌ها مثل بالا نگاه داشتن عضو، کمپرس یخ، حرکت فعال یا غیرفعال قرار می‌دهیم.

• نگهداری دستگاه و الکترودها باید مطابق دستورالعمل باشد تا از ایمنی و کیفیت درمان اطمینان حاصل شود.

۸. شواهد پژوهشی و نقد آن

• در زمینه زخم: مطالعه مروری — منتقد: HVPC بهبود زخم را تسریع می‌کند، ولی روش‌های درمانی متفاوت و کیفیت مطالعات متنوع است. 

• متاآنالیز: ترکیب HVPC با درمان استاندارد در فشارزخم‌ها (pressure ulcers) مؤثرتر از درمان استاندارد تنها بوده است.

• مثال در ادم: مطالعه RCT-ای روی مصدومان مچ پا نشان داد که گروه HVPC(-) نتایج بهتری داشت، ولی تفاوت‌ها به سطح معنی‌داری نرسید.

• مرور نظام‌مند بر روی ادم اولیه: نشان داد که استفاده از HVPS (جریان مشابه) با پارامترهای خاص (قطبیت منفی، 120 pps، شدت حدود 90٪ انقباض) می‌تواند ادم را کاهش دهد.

• نقدها: تعداد مطالعات محدود، هتروژنیته در پارامترها (ولتاژ، فرکانس، مدت درمان) زیاد است، و برخی مطالعات کیفیت پایین‌تری دارند. 

۹. توصیه‌های عملی برای فیزیوتراپیست

• هنگام تدوین برنامه درمانی: وضعیت بیمار، هدف درمان (زخم، ادم، درد، آتروفی) را تعیین کرده و مطابق آن پارامترها و قطبیت را انتخاب کنید.

• الکترودگذاری را با دقت انجام دهید: محل دقیق، قطبیت، فاصله الکترودها و اطمینان از تماس مناسب.

• شدت را به تدریج افزایش دهید تا بیمار راحت باشد.

• در درمان زخم: مستندسازی سطح زخم، بافت گرانولاسیون، میزان ترشح و سایر شاخص‌ها قبل، حین و بعد از درمان اهمیت دارد.

• در درمان ادم: اندازه‌گیری حجم یا محیط عضو، مقایسه قبل/بعد لازم است.

• نظارت بر پاسخ درمانی: اگر پیشرفت مناسب مشاهده نشود، ممکن است نیاز به تنظیم پارامترها (مثلاً قطبیت، زمان جلسه، ولتاژ) باشد.

• مطمئن شوید که بیمار یا مراقب وضعیت دستگاه را می‌فهمد (اگر درمان در خانه ادامه می‌یابد) و توصیه‌های ایمنی را می‌داند.

۱۰. موارد احتیاط و ممنوعیت‌ها

• بیماران با کاشت‌های الکتریکی مانند پیس‌میکر یا دستگاه‌های فعال قلبی: استفاده باید با احتیاط و با مشورت پزشک باشد.

• نواحی دارای عفونت شدید، خونریزی فعال، ترومبوز وریدی فعال (DVT) یا سرطان فعال در محل زخم: نیاز به بررسی دارد.

• پوست حساس، تحریک‌شده یا دارای ضایعه‌های پوستی سطحی: ممکن است تحریک یا سوختگی ایجاد شود.

• عدم همکاری بیمار (مثلاً عدم رعایت جلسات یا تماس نامناسب با الکترود) می‌تواند اثربخشی را کاهش دهد.

• در حین درمان چنانچه بیمار درد شدید، سوزش شدید یا قرمزی بیش از ۴ ساعت پس از درمان دارد، باید درمان متوقف و وضعیت بررسی شود. 

۱۱. جمع‌بندی

جریان HVPC یک مدالیته ارزشمند در فیزیوتراپی است که می‌تواند در زمینه‌های متعددی مانند ترمیم زخم، کاهش ادم و کنترل درد به‌کار رود. برای موفقیت بالینی، آشنایی با پارامترهای تحریک، روش صحیح الکترودگذاری، انتخاب قطبیت مناسب و پایش دقیق بیمار ضروری است. هرچند شواهد بیشتری لازم است تا پارامترهای بهینه برای هر کاربرد مشخص شوند، اما مطالعات موجود نشان‌دهنده پتانسیل قابل توجهی هستند. به‌عنوان فیزیوتراپیست، شما با درک دقیق این روش و انتخاب هوشمندانه آن می‌توانید آن را به‌صورت مؤثر در برنامه درمانی بیماران به‌کار بگیرید.